Στην «Ψυχή βαθιά» του Π. Βούλγαρη
Της Όλγας Σελλα – www.kathimerini.gr
ΠΡΕΜΙΕΡΑ
Όσοι έφτασαν τη Δευτέρα το βράδυ στο «Παλλάς» της οδού Βουκουρεστίου ήξεραν ότι θα δουν μια ολοκληρωμένη κινηματογραφική προσέγγιση της πιο οδυνηρής και σημαντικής στιγμής της ελληνικής ιστορίας του 20ού αιώνα: του Εμφυλίου Πολέμου. Δεν ήξεραν όμως πώς θα γινόταν αυτή η προσέγγιση. Ήταν η επίσημη πρεμιέρα της νέας ταινίας του Παντελή Βούλγαρη «Ψυχή βαθιά», και στα σκαλιά του «Παλλάς» ο σκηνοθέτης Παντελής Βούλγαρης και η σύντροφός του (και συν-σεναριογράφος στην ταινία) συγγραφέας Ιωάννα Καρυστιάνη υποδέχονταν τους πολλούς φίλους τους, απ’ όλους τους χώρους: τον κινηματογράφο, το θέατρο, το τραγούδι, την πολιτική σκηνή της χώρας, κρύβοντας επιμελώς την αγωνία τους. Λίγο πριν από τις 9 έφτασαν στο «Παλλάς» ο υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού Παύλος Γερουλάνος και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας.
Ο Παντελής Βούλγαρης διάλεξε για πρωταγωνιστές δύο μη επαγγελματίες ηθοποιούς, θέλοντας έτσι να κάνει σαφή, από την πρώτη στιγμή, την προσέγγισή του στην τελευταία περίοδο του Εμφυλίου: στους ανώνυμους ανθρώπους κι από τις δύο πλευρές. Ο Βλάσης και ο Ανέστης είναι τα δύο αδέλφια της ταινίας, τα δύο τσοπανόπουλα, που κάνουν τους οδηγούς – ο ένας δείχνει τα μονοπάτια και τα περάσματα στους αντάρτες, ο άλλος στον εθνικό στρατό. Μια ταινία που γυρίστηκε εκεί ακριβώς όπου παίχτηκε η τελευταία πράξη ενός δράματος που κόστισε 70 χιλιάδες νεκρούς, και άφησε πίσω της πολύ μίσος, πολύ πόνο, διαλυμένη την ύπαιθρο χώρα και τη βιομηχανία.
Χωρίς να το επιδεικνύει ο Παντελής Βούλγαρης «πάτησε» πάνω στις μαρτυρίες, στα «ρεάλια» της ιστορίας, στην έρευνα αλλά και στη λογοτεχνία, την πρώτη από τις τέχνες που κατέγραψε τον Εμφύλιο Πόλεμο και τις ανθρώπινες συμπεριφορές σε συνθήκες εξαιρετικά σκληρές. Και ήταν στιγμές που ο φακός του Παντελή Βούλγαρη ήταν σαν να κινηματογραφούσε τις σελίδες των βιβλίων του συγγραφέα Δημήτρη Χατζή, τους «Ανυπεράσπιστους», τη «Μουργκάνα»… Η ταινία εστίασε με σεβασμό και ευαισθησία στο ανθρώπινο δράμα, στους ανταρτόπληκτους, στις σχέσεις που θέλοντας και μη έφτιαχνε η καθημερινή επαφή σ’ όσους αντάλλασσαν πυρά, φανατισμό, αγριότητα και μίσος. Στη διαρκή εναλλαγή θανάτου και ζωής, στο γάντζωμα από στιγμιαίες ανάσες ευτυχίας. Κινηματογράφησε τις μάχες, αλλά και τις ψευδαισθήσεις των ανθρώπων, όπως κι εκείνες τις στιγμές της ανελέητης συνειδητοποίησης της πραγματικότητας.
Αναστοχασμός
Εξήντα χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου, ο Παντελής Βούλγαρης μιλάει για τον Εμφύλιο, ασφαλώς κουβαλώντας τα χρόνια που έχουν στο μεταξύ περάσει, αλλά προσπαθώντας να μείνει στο τότε, στην τελευταία μάχη, σε ό,τι απέμεινε. Η συγκίνηση ήταν διάχυτη σε όσους βρέθηκαν στο «Παλλάς» τη Δευτέρα το βράδυ. Πολλά χέρια σκούπιζαν δάκρυα, πολλά μάτια ήταν κόκκινα στο τέλος της προβολής, πολλοί ήταν σοκαρισμένοι μόλις άναψαν τα φώτα.
Η οδός Βουκουρεστίου άργησε να αδειάσει. Όλοι ήθελαν να μιλήσουν και με άλλους, να ανταλλάξουν απόψεις, να χωνέψουν όσα είδαν λίγο πιο πριν, να συνειδητοποιήσουν πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε την ιστορία εξήντα χρόνια μετά. Ήταν άλλωστε και η διαπίστωση του σκηνοθέτη στα χρόνια της προετοιμασίας για την ταινία: «Για τη συγγραφή του σεναρίου ανέβηκα πολλές φορές σε όλα τα χωριά και τις βουνοκορφές του Γράμμου και του Βιτσίου, όπου διαδραματίζεται η “Ψυχή βαθιά”. Απαιτήθηκε πολύχρονη έρευνα σε επίσημα ντοκουμέντα, επιστημονικές μελέτες, γραπτές και προφορικές μαρτυρίες, που συχνά απέδιδαν απροσδόκητα αποτελέσματα, αφορμές για στοχασμό και αναστοχασμό πάνω στα γεγονότα». Η «Ψυχή βαθιά» ήταν ακριβώς μια αφορμή για στοχασμό και αναστοχασμό. Και ίσως μια πρόταση να αφήσουμε όλοι πίσω τις απόψεις που διατυπώθηκαν, τις απόψεις που ο καθένας διαμόρφωσε ή βρήκε έτοιμες στην προσωπική του διαδρομή, και που ίσως δεν έχουμε σκεφτεί ποτέ να τις πειράξουμε.
